Aort damarımızdan ayrılıp beynimizi beslemek üzere boynumuzda seyreden ana damarlara karotis arter veya halk arasında bilinen adıyla şah damarı denir. Şah damarları diğer tüm damarlarımız gibi içerisinde yağlı plakların oluşabildiği ve buna bağlı klinik sonuçların gelişebileceği önemli damarlardır. Şah damarları beynimizi beslediği için bu bölgedeki sorunlar da doğrudan beynimizi etkilemektedir.
Şah damarlarında plak oluşumunun nedenleri, kalp damarlarında plak oluşum nedenleri ve risk faktörleriyle aynıdır. Bu risk faktörleri; yüksek tansiyon, şeker hastalığı, kolesterol metabolizmasındaki bozukluklar, sigara içmek, hareketsiz yaşam tarzı, fazla kilo ve bel çevresinde genişleme olarak sayılabilir.
Kalp damarları tıkandığında nasıl kalp krizi geçiriliyorsa, şah damarlarında bulunan plaklardan kopan çok küçük parçalar da milimetrik beyin damarlarını tıkayarak inmeye (felç) neden olurlar. İnme geçici olabileceği gibi yani 24 saatten az süren geçici nörolojik bozukluklar ile karakterize olabileceği gibi, kalıcı inme de meydana gelebilir. İnmenin belirtileri vücudun sağ veya sol yarımında kuvvet kaybı, uyuşma, hissizlik , konuşma bozukluğu, konuşulanı anlama bozukluğu, yüz felci, görme bozukluğu şeklindedir.
Şah damarındaki plaklar boyunda ağrı yapmaz. Genellikle inme geçirmeden önce inme ihtimalinin arttığını gösterecek bir belirti vermez. Şah damarı darlıklarının ortaya çıkış şekli genellikle inme geçirilmesidir. Bu yüzden bu tür arzu edilmeyen bir durum meydana gelmeden önce , şah damarları, özellikle belirli risk faktörleri olan ve belli bir yaşın üstündeki kişilerde Karotis Doppler ultrasonu ile tetkik edilmelidir.
Karotis Doppler ultrasonunda plak saptanması aynı zamanda kalp damar hastalığı açısından da artmış risk göstergesidir. Bu yüzden bir tarama testi gibi de kullanılabilir. Bu şekilde plak saptadığımız sağlıklı insanlara aspirin gibi kan sulandırıcı tedavileri ve kolesterol ilaçlarını koruyucu olarak başlayabiliriz. Ayrıca hastanın sigarayı bırakmasını, düzenli fiziksel aktivitede bulunmasını, tansiyonunu yakın takip etmesini, sağlıklı beslenmesini, ideal kiloda olmasını, bel çevresini düşürmesini ve insülin direncini kırmasını öneririz.
İnme geçirmemiş ve %60'ın altında darlık yaratan plağı olan hastalara ilaç tedavisi öneririz.
İnme geçirmemiş ve %60'ın üstünde darlık yaratan plağı olan hastalara, eğer bazı inme riskini artıran özellikleri varsa veya darlık takipte hızla ilerleme gösteriyorsa ilk tercih ameliyat öneririz. Ameliyat Karotis Endarterektomi dediğimiz, şah damarının açılıp içerisinden plağın çıkartılması ameliyatıdır.
İnme geçirmemiş hastalarda stent tedavisi ikinci plandadır ve 70 yaş altına kalp takımının ortak kararıyla alternatif olarak önerilebilir. 70 yaş üstünde stent işlemi sırasına inme geçirme ihtimali daha fazladır.
İnme geçirmiş hastalarda %70-99 arası bir darlık varsa yine ilk tercih ameliyattır. %50-70 arası darlıklarda da ameliyat düşünülebilir. %50 altında bir darlığa müdahale edilmez. Tam olarak tıkanmış şah damarlarına da müdahale edilmez.
İnme geçirmiş hastalarda hastanın ameliyat istememesi durumunda ve ameliyat açısından riskli bazı durumlarda ve yine özellikle 70 yaş altı hastalarda, stent tedavisi ameliyata alternatif olarak kalp takımı kararıyla önerilebilir.
İnme geçirdikten sonra 14 gün içerisinde ameliyat olunmalıdır, çünkü bu 14 gün içerisinde yeniden inme geçirme ihtimali çok yüksektir.
